Οι σιελογόνοι αδένες είναι οι αδένες που είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή σάλιου Υπάρχουν 3 ζεύγη μείζονων σιελογόνων αδένων (παρωτίδα , υπογνάθιος , υπογλώσσιος αδένας) και εκατοντάδες ελάσσονες σιελογόνοι αδένες διάσπαρτοι στη στοματική κοιλότητα και γενικά στην αναπνευστική και πεπτική οδό.
Καθημερινά παράγονται περίπου 1000 ml σιάλου από τους σιαλογόνους αδένες, με τον υπογνάθιο αδένας να είναι υπεύθυνος για το 70% της παραγωγής, την παρωτίδα για το 25%, τον υπογλώσσιο με τους ελάσσονες για το 5%. Σε περίπτωση που παραβλάπτεται η φυσιολογική λειτουργία των αδένων αυτών, εκδηλώνονται συμπτώματα όπως διόγκωση του αδένα κατά τα γεύματα, ερυθρότητα και πόνος στο δέρμα που καλύπτει την περιοχή, πόνος εσωτερικά στο στόμα, ξηροστομία και σάλιο με αλμυρή γεύση, τερηδονισμένα δόντια, πυρετό και διόγκωση λεμφαδένων στον τράχηλο.
Πιο συχνά οι παθήσεις των σιελογόνων αδένων είναι καλοήθεις και αφορούν είτε φλεγμονές (ιογενείς, βακτηριακές) είτε δημιουργία λίθων στους εκφορητικούς πόρους ή και στους ίδιους τους αδένες. Οι ιογενείς λοιμώξεις που προσβάλλουν τις παρωτίδες συχνότερα και είναι η παρωτίτιδα, ο Epstein-Barr ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV), Coxsackie, ενώ ακόμα και η γρίπη μπορεί να κάνει ιογενή λεμφαδενίτιδα μέσα στην παρωτίδα. Οι βακτηριακές λοιμώξεις αφορούν κυρίως τον στρεπτόκοκκο και σταφυλόκκοκο και εκδηλώνονται σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα με πτωχή στοματική υγιεινή.
Συστηματικές νόσοι και αυτοάνοσα μπορούν να δώσουν εκδηλώσεις στις παρωτίδες όπως το σύνδρομο Sjögren και η σαρκοείδωση.
Άλλη συχνή πάθηση των σιελογόννων αδένων είναι η δημιουργία λίθων (πέτρες) με αποτέλεσμα την απόφραξή τους. Αυτή η απόφραξη οδηγεί σε αιφνίδια διόγκωση κατά τα γεύματα και πόνο.
Οι όγκοι των σιελογόνων αδένων αποτελούν το 5% των όγκων της κεφαλής τραχήλου. Οι άνδρες προσβάλλονται σε ίδιο ποσοστό με τις γυναίκες. Ο αδένας που προσβάλλεται συχνότερα είναι η παρωτίδα ( στο 80% οι όγκοι είναι καλοήθεις) ενώ στους υπόλοιπους αδένες τα ποσοστά των κακοηθειών είναι μεγαλύτερα ( 50%στον υπογνάθιο , ως και 90% στους ελάσσονες). Ο συχνότερος καλοήθης όγκος είναι το πλειόμορφο αδένωμα και το θηλώδες κυσταδενολέμφωμα (όγκος Warthin), που εκδηλώνονται ως ανώδυνες διογκώσεις . Από τους κακοήθεις όγκους συχνότερα ανευρίσκεται το βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα και το αδενοκαρκίνωμα και το αδενοκυστικό καρκίνωμα.
Η θεραπεία εξαρτάται από την παθολογία. Μια ιογενείς σιελαδενίτιδα χρειάζεται αντιφλεγμονώδη και ενυδάτωση, ενώ μια βακτηριακή αντιβίωση και καλή στοματική υγιεινή. Στη σιελολιθίαση μπορεί να χρειαστεί αφαίρεση του λίθου ή και χειρουργική αφαίρεση ολόκληρου του αδένα. Η θεραπεία των όγκων των σιελογόνων αδένων είναι η χειρουργική. Τα χειρουργεία που αναλόγως της θέσης και της πάθησης είναι η τμηματική επιπολής παρωτιδεκτομή, η επιπολής παρωτιδεκτομή, η ολική παρωτιδεκτομή και η αφαίρεση του υπογναθίου αδένα. Σε περίπτωση κακοήθειας και αναλόγως του ιστολογικού τύπου του έχει θέση και ο λεμφαδενικός καθαρισμός του τραχήλου και μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία.
